Fraszki pisane przez Kochanowskiego powstawały zarówno po polsku, jak i po łacinie. Ich łaciński zbiór zatytułowany był Foricoenia, natomiast utwory w języku polskim ukazały się w trzech księgach: „Fraszki pierwsze”, „…wtóre”, „…trzecie”. Całość cyklu stanowiło około trzystu utworów. Fraszki zostały wydane w roku 1584 w Drukarni Łazarzowej w Krakowie, na krótko przed śmiercią poety.

Kochanowski pisał fraszki przez całe życie (większa ich część powstała w okresie dworskim, reszta – w okresie czarnoleskim, a więc po 1566). Po raz pierwszy ukazały się drukiem w Drukarni Łazarzowej w 1584 roku, kiedy to poeta ostatecznie ukończył ich redakcję. Jest to więc wydanie zgodne z intencją autorską. Wkrótce po śmierci Kochanowskiego Jan Januszowski (wydawca większości jego dzieł) opublikował wznowienia fraszek, ale – jak ujawniły współczesne badania – z pewnymi zmianami. Ustalono, że w wiekach XVI i XVII funkcjonowały w obiegu trzy odmiany zbioru tych tekstów – dwie z nich nie były zgodne z wolą pisarza. Drukarz wyłączył bowiem z pierwotnego układu wierszy dziewięć fraszek, następnie jednej z nich (O księdzu) nie opublikował, a pozostałe osiem wydzielił w dodatku, któremu nadał tytuł Dobrym towarzyszom gwoli. W trzecim z kolei wariancie Fraszek także i te wydzielone fraszki nie zostały wydrukowane.

Niewielka liczba fraszek została wydana osobno, jako dodatek do innych dzieł. Fraszki Na Słownik Jana Mączyńskiego i Inny na toż zostały włączone do zbioru wierszy okolicznościowych Jana Mączyńskiego Lexicon Latino-Polonicum… (Królewiec, 1564).

Co to jest fraszka?

Fraszka (wł. frasca – gałązka, drobiazg, bagatela, błahostka) – krótki utwór liryczny, zazwyczaj rymowany lub wierszowany o różnorodnej tematyce, często humorystycznej lub ironicznej (satyrycznej). Posiada puentę. Fraszka wywodzi się ze starożytności, swoimi korzeniami sięga do epigramatu, którego twórcą był Symonides z Keos. Były to krótkie napisy na kamieniach nagrobnych (epitafium) i przedmiotach codziennego użytku. Autorami fraszek było wielu znanych polskich poetów, między innymi Jan Kochanowski, Jan Sztaudynger. Kochanowski wprowadził fraszkę do literatury polskiej. Oprócz tematyki żartobliwej, np. fraszka O doktorze Hiszpanie, pisywał także fraszki refleksyjne (O żywocie ludzkim), pochwalne, biesiadne, miłosne (Do Kasi). Bardzo znane są: Na dom w Czarnolesie, Na lipę, Raki. Do dziś zachowało się ok. 485 fraszek Jana Kochanowskiego.

Współcześni Kochanowskiemu teoretycy literatury uważali, że EPIGRAMAT to utwór, który w sposób zwięzły i żartobliwy opisuje ludzi, bądź też zdarzenia czy rzeczy. Jako gatunek poetycki epigramat cieszył się dużą swoboda tematyczną. Powinien on być inteligentny, zwarty i posiadać puentę. Wywodzi się on z antyku, zaś jego rozwój miał miejsce w renesansie, zwłaszcza jako utwór o treści moralizatorskiej. W poezji polskiej epigramat uprawiali m. in. J. Kochanowski, C. Norwid oraz A. Mickiewicz.

Fraszka jako gatunek literacki
Słowo fraszka pochodzi od włoskiego słowa frasca, które oznaczało gałązkę, zaś przenośnie funkcjonowało jako drobiazg, figielek, żart, coś błahego. Z czasem zaczęło nabierać innego znaczenia i być określeniem gatunku literackiego. W tym ujęciu jest to krótki utwór wierszowany, o zróżnicowanej tematyce, często o charakterze żartobliwym, opartym na dowcipnym pomyśle, bądź też jakiejś idei. Termin fraszka do języka polskiego wprowadził Jan Kochanowski. Fraszka może być napisana:

  • „na coś” (np. Na lipę),
  • „do czegoś” (np. Do gór i lasów),
  • „o czymś” (np. O doktorze Hiszpanie)

Podział fraszek
Ze względu na temat, jaki podejmują fraszki, możemy podzielić je na:

  • autobiograficzne
  • filozoficzno-refleksyjne
  • patriotyczne
  • autotematyczne
  • satyryczne
  • obyczajowe
  • religijne
  • miłosne
  • matematyczne
  • humanistyczne
  • historyczne
  • biesiadne

Ze względu na budowę możemy podzielić fraszki na:

  • wyznaniowo-liryczne (zazwyczaj pisane w pierwszej osobie, mówiące o uczuciach i doznaniach podmiotu lirycznego),
  • opisowo-ilustracyjne (punktem zainteresowania jest dany motyw lub temat, który zostaje zilustrowany i opisany)
  • dramatyzowane (występują dialogi, które przypominają scenki teatralne)